Bir süredir tasarım örüntüleri hakkında yazılar yayımlıyorum. Bazı arkadaşlar Java dilinde tasarım örüntülerinin gerçekleştirimi için ne tür hazır yapıların olduğunu merak ettiklerini belirtiyorlar. Gelen sorular doğrultusunda bu yazıda Observer örüntüsünün Java’daki karşılığından da bahsetmeye çalışacağım. GUI programlama yapanlar, özellikle awt ve Swing kullananlar bu örüntüyü bilerek veya bilmeyerek zaten uzun zamandır kullanıyorlar. Herhangi bir UI bileşeni üzerinde meydana gelen olayların (event), kullanıcı inputları gibi, ilgili diğer nesnelere bildirilmesi ve bu nesnelerde olaylarla ilgili işlem yapılması GUI programlamadaki en temel aktivitelerden biridir. Örneğin JButton bileşeni üzerinde meydana gelen buton tıklama olayının uygulama içerisinde ele alınabilmesi için ActionListener nesneleri JButton nesnesi ile ilişkilendirilir. Meydana gelen tıklama olayları kayıt olan ActionListener nesnelerine ActionEvent ile bildirilir. Ayrıca GUI frameworklerin temelinde prezentasyonla bileşenlerin, uygulama verisinden ayrılması söz konusudur. Bir veri modeli üzerinde meydana gelen değişikliklerin birden fazla ilgili UI bileşeni tarafından takip edilmesi ve değişiklikler söz konusu olduğunda bunların UI bileşenlerine yansıtılması gerekmektedir. Bu sayede aynı verinin değişik gösterimleri sağlanabilir.
Observer örüntüsü, olayların kaynağı ile bu olaylardan haberdar olmak isteyen nesnelerin arasındaki ilişkiyi düzenler. İki kilit olgu vardır. “Subject” olayların kaynağıdır. Birden fazla “Observer” ise Subject üzerinde meydana gelen olaylardan haberdar olmak için kayıt olur. Subject üzerinde meydana gelen herhangi bir değişiklik sıra ile kayıtlı olan Observer nesnelerine bildirilir. Observer nesneleri de kendilerine iletilen olay nesnesinden ve Subject üzerinden gerekli bilgilere erişerek kendi durumlarını günceller. Aslında bu örüntünün diğer bir adı da “publish-subscribe”dır. Peki Java, awt ve swing kısımlarında bu örüntüyü kullandırtmak dışında örüntüyü implement etmek için bize ne sunuyor? java.util paketinde Observer-Observable örüntüsünü implement etmek için gerekli yapılar mevcuttur. Subject rolüne sahip olacak nesnenizi java.util.Observable sınıfından türettiğiniz takdirde, Observer nesnelerinin kayıtlarının takibi ve meydana gelen olayların kayıtlı Observer nesnelerine iletilmesi için gerekli kod yapıları bu sınıf içerisinde hazır olarak gelmektedir. Observer rolüne sahip sınıfların ise java.util.Observer arayüzünü implement etmeleri yeterli olacaktır.
Son olarak bu örüntü ile ilgili küçük bir uyarı. Örüntünün özellikle GUI nesnelerinde kullanımı sırasında hafıza sızıntılarına karşı dikkatli olunmalıdır. Observer olarak kayıtlı nesnelerin uygulama içerisinde kullanımdan kalkmalarına ve kendilerine herhangi bir yerden referans verilmemesine rağmen Subject nesnesine yapılan kayıt yüzünden ortaya çıkan referans dolayısı ile çöp toplayıcı tarafından Observer nesnelerinin hafıza alanının serbest bırakılması mümkün olmayacaktır. Bu durum özellikle Observer arayüzünü implement eden view nesneleri için oldukça ihtimal dahilindedir.Java uygulamalarında bu tür hafıza sızıntıları sık rastlanan hatalardandır. Zamanında benzer hafıza sızıntıları ile karşı karşıya kalmış biri olarak diyorum ki; amman dikkat!…